पनवेल महानगरपालिकेबद्दल माहिती

पनवेल नगर परिषद ही देशातील सर्वात पहिली नगर परिषद म्हणून २५ ऑगस्ट १८५२ रोजी स्थापन करण्यात आली होती. पनवेल नगर परिषदेला महापालिकेचा दर्जा देण्यासाठीची प्रारंभिक अधिसूचना १९९१ मध्ये जारी करण्यात आली होती, मात्र ती अंतिम करण्यात आली नव्हती. २००० नंतरच्या झपाट्याने झालेल्या नागरीकरणानंतर अखेर २०१६ मध्ये पनवेल नगर परिषदेचे रूपांतर पनवेल महापालिकेत करण्यात आले. पनवेल महापालिका ही रायगड जिल्ह्यातील पहिली, मुंबई महानगर प्रदेशातील नववी आणि महाराष्ट्रातील २७ वी महापालिका आहे. या महापालिकेत पनवेल तालुक्यातील २९ महसुली गावे तसेच सिडको वसाहती – तळोजा, खारघर, कळंबोली, कामोठे, नवी पनवेल यांचा समावेश असून एकूण ११० चौ.किमी क्षेत्र व्यापते।

पनवेल (ब्रिटीश काळात याला "पॅनवेल" असेही म्हटले जात होते) हे शहर सुमारे ३०० वर्षे जुने आहे. हे शहर मराठा साम्राज्याच्या काळात, आणि त्यानंतर मुघल, ब्रिटीश व पोर्तुगीज राजवटीत विकसित झाले. पनवेल कधी काळी भाताच्या बाजारासाठी प्रसिद्ध होते. पनवेल नगर परिषद १८५२ मध्ये स्थापन करण्यात आली होती आणि पनवेल महापालिकेच्या स्थापनेपूर्वी ती महाराष्ट्रातील सर्वात जुनी नगर परिषद होती. १९१० पासून पनवेल नगर परिषदेसाठी निवडणुका घेतल्या जाऊ लागल्या. १९१० ते १९१६ या कालावधीत श्री. युसुफ नुर मोहम्मद मास्टर कच्छी हे पहिले नगराध्यक्ष होते. २००२ साली पनवेल नगर परिषदेचा १५० वा वर्धापन दिन साजरा करण्यात आला. जमीन व सागरी व्यापारामुळे हे शहर समृद्ध झाले. पेशवा काळात इथे राजवाड्यांसारखी घरे बांधली गेली होती. असेही मानले जाते की पनवेलचे जुने नाव "पनेली" (कोंकणीमध्ये "पनेलीम") होते. शिवाजी महाराजांच्या काळातील ऐतिहासिक तोफा पनवेल किल्ल्यावर होत्या. १ ऑक्टोबर २०१६ रोजी पनवेल महापालिका अस्तित्वात आली।

पनवेल हे रायगड जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे शहर आहे. रायगडमध्ये पूर्वेकडून प्रवेश करताना पनवेल हे पहिलेच शहर लागते म्हणून त्याला “रायगडचे प्रवेशद्वार” असेही म्हटले जाते. हे शहर जिल्ह्यातील सर्वात लोकवस्ती असलेले आणि सर्वात विकसित शहरांपैकी एक आहे. पनवेल हे गधी नदीच्या काठी वसलेले असून ही नदी पुढे जाऊन अरबी समुद्राला जाऊन मिळते. शहराच्या दोन्ही बाजूंना डोंगर आहेत. पनवेल हे मुंबईपासून सुमारे ४० किलोमीटर पूर्वेला, नवी मुंबईमध्ये आणि मुंबई महानगर प्रदेशात स्थित आहे. याच्या पूर्व व दक्षिण-पूर्व भागात माथेरानचे डोंगर असून डुंढरे, मालडुंगे ही पनवेलची गावं अंबरनाथ व बदलापूरच्या उपनगरांपासून पश्चिम घाटाच्या डोंगररांगा वेगळ्या करतात. नवी मुंबई आंतरराष्ट्रीय विमानतळाच्या पूर्व सीमेवर हे शहर आहे।

पनवेलमध्ये विविध समाजांची लोकसंख्या आहे – यात आगरी समाज, मुस्लिम समाज आणि कोळी समाज प्रमुख आहेत. हे शहर मध्यम आकाराचे असले तरी घनदाट वस्तीचे आहे, कारण हे मुंबई आणि पुणे यांच्यामध्ये धोरणात्मकदृष्ट्या महत्त्वाच्या ठिकाणी वसलेले आहे. पनवेल हे रायगड जिल्ह्यातील पनवेल उपविभागाचे मुख्यालय असून, गावांच्या संख्येनुसार (५६४) हा जिल्ह्यातील सर्वात मोठा उपविभाग आहे।